امروزه باتوجه به گسترش ابزارهای نوین تبلیغ در عرصه های مختلف فرهنگی ـ اجتماعی، این شبهه مطرح شده است:
«دین امری کهنه است و قابلیت تبلیغ با شیوه های نوین را ندارد».
شبهه مذکور به صورت یک سوال1 ، قابل طرح است:
- چند روش برای تبلیغ معارف دین وجود دارد و امروزه بهترین روش چیست؟
نوشتار پیش رو، به صورت اجمالی و تفصیلی این پرسش را پاسخ می دهد.
پاسخ اجمالی:
جامعه شناسان و روانشناسان معتقدند تبلیغ اعتقادات و ارزشهای دینی باعث کاهش بسیاری از مشکلات و ناهنجاری‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی می شود؛ این مهم، سالها است در حوزه های علمیه به صورت سنتی، مانند تدوین کتاب و مقاله، سخنرانی، تبلیغ چهره به چهره و... انجام شده و همچنان نیز ادامه دارد، با گسترش ارتباطات اینترنتی و دنیای مجازی در دهه های اخیر، فیلم را به مهمترین ابزار تبلیغ در زمینه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اعتقادی و... بدل کرده است؛ از این رو حضور فعال حوزه های علمیه در این عرصه، جهت تاثیرگذاری و ارتباط مؤثر با نسل جوان فرهیخته، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
"فیلم های مستند" علمی می‌تواند به یکی از موثرترین ابزار ترویج معارف قرآنی، بدل شود؛ همچنین تفسیر علمی قرآن کریم نیز یکی از راه های شناخت کلام الهی است که در آن سخن وحی با کمک قوانین قطعی علوم طبیعی تفسیر می‌شود. ترکیب مستندهای علمی با تفسیرعلمی قرآن، مستندهای تفسیری را می سازد که می تواند به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای تبلیغ معارف اسلام، کنار سایر شیوه های تبلیغ، مورد استفاده نسل جوان فرهیخته و مراکز علمی- فرهنگی قرار بگیرد.
پاسخ تفصیلی:
قبل از پاسخ به این سؤال لازم است ابتدا ضرورت تبلیغ و تعمیق آموزه های دینی با ابزارهای تبلیغ نوین را به اختصار بیان کنیم:
1- اندیشمندان دینی همسو با جامعه شناسان، روانشناسان، حقوق دانان و ... معتقدند تبلیغ و ترویج اعتقادات و ارزشهای دینی به ویژه با شیوه‌های نوین بصری، باعث کاهش بسیاری از مشکلات و ناهنجاری‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی می‌شود. اعتیاد، طلاق، خودکشی، بی هویتی، فساد اخلاقی و ... ناهنجاری هایی هستند که از طریق تغییر در نگرش و نوع جهان بینی ها قابل کنترل هستند.
2- ارتباط با قشر جوان، مومن و فرهیخته جامعه -که هم دغدغه دین و هم سودای علوم روز را دارد - از طریق تبلیغ دیداری و پاسخ به شبهات اعتقادی که عمدتاً از طریق فیلمهای "مستند علمی" ترویج می شوند؛ امری ضروری و مهم است.
3- بسیاری از اندیشه‌وران معتقدند حوزه‌های علمیه در تبیین، نقد و تحلیل شبهات و سؤالات علم فیزیک، زیست شناسی و اختر-فیزیک نقش کلیدی و حساس دارند و این رسالت، اقتضا می‌کند که علوم تجربی در ترازوی دین و فلسفه اسلامی توزین و نقد شده و با بهترین شیوهای تبلیغی، ارایه گردد.
پس از تبیین ضرورت حضور فعال دین در عرصه تبلیغ نوین، به این سؤال که چند روش برای تبلیغ معارف دین وجود دارد و امروزه بهترین روش چیست؟ پاسخ می‌دهیم:
گسترش ارتباطات اینترنتی و دنیای مجازی در دهه¬های اخیر، فیلم را به مهم ترین ابزار تبلیغ در زمینه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی ،اعتقادی و... بدل کرده است. امروزه فیلمهای مستند علمی؛ از یک طرف کاملاً تحت تاثیر تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است و از طرف دیگر اثر ژرف و غیرقابل انکاری بر رفتارها، ارزش‌ها و عقاید مخاطب دارد.
مستند‌هایی مثل کاسموس Cosmos A Spacetime Odyssey) )، لایف (Life)، یونیورز (The Universe) و … در عین داشتن جذابیت‌های مسحور کننده هنری و سینمایی، قابل نقدهای جدی علمی و معرفتی هستند. از داستان همیشگی و اسف بار نگاه مغرضانه غرب به "تمدن اسلامی" و حذف علوم اسلامی از تاریخ علم که بگذریم؛ متاسفانه کسانی مثل ساگان و داوکینز از مستندهای علمی برای ترویج فرهنگ و سیاست غرب و گسترش الحاد و شرک، پل ساخته‌اند2؛ پس ضرورت دارد حوزه ها با حربه فیلم، پاسخگوی آنان باشند.
فیزیکدان معاصر ایرانی، دکتر مهدی گلشنی عضو انجمن استادان فیزیک آمریکا و عضو مرکز الهیات و علوم طبیعی بِرِکلی در مورد وضعیت فکری و فرهنگی دانشگاه‌ها معتقد است؛ رواج شبهاتِ به ظاهر علمی، تکیه بر فرضیه‌های اثبات نشده زیست شناسی، فیزیک و اختر- فیزیک و عدم توجه کافی به مباحث حِکمی و فلسفی، فضای فکری دانشگاه‌ها را تحت تاثیر قرار داده است. فضای علمی - فکری مراکز فرهنگی ما برای آزاد اندیشی، طرح و نقد مطالب علمی باید به آخرین روش های تبلیغ مجهز باشد3.
در مجموع می توان نتیجه گرفت که حضور فعال در عرصه تبلیغ نوین دین، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
مهم ترین شیوه‌های تبلیغ در حوزه های علمیه از گذشته تاکنون سخنرانی، نگارش جزوه، مقاله و کتاب بوده است. در دهه‌های اخیر و با گسترش ارتباطات رسانه ای، فیلم مهم ترین ابزار تبلیغ در زمینه های مختلف فردی و اجتماعی شده است.
"فیلم مستند" که شاخه‌ای بزرگ از صنعت«تصاویر متحرک» را شامل می‌شود؛ در عصر حاضر، یکی از پر طرفدارترین انواع فیلم است که با محوریت «انتقال حقیقت» و با «شیوه های بیانی» سینما، ساخته می شود. مستندهای علمی یکی از شاخه های مستند است که معمولا از طریق تمرکز علمی روی موضوعات طبیعی ساخته می شوند4 و می تواند به یکی از موثرترین ابزار ترویج معارف قرآنی، بدل شود. تفسیر علمی قرآن نیز یکی از راههای شناخت کلام الهی است که در آن سخن وحی با کمک قوانین قطعی علوم طبیعی تفسیر می‌شود. ازترکیب فیلم های مستندعلمی با تفسیرعلمی قرآن؛ پدیده‌‌ای نو و جذاب متولد می شود که نام «مستند تفسیری» برای آن انتخاب شده است.
امروزه مستند تفسیری یا تفسیر مصوّر، می تواند به عنوان یکی از موثرترین ابزارهای تبلیغ معارف اسلام، کنار سایر شیوه های تبلیغ، مورد استفاده مراکز علمی- فرهنگی قرار بگیرد. این ابزار نوین در عرصه تبلیغ دین، افزون بر این که ارائه کاری نو در زمینه تفسیر مصور آیات قرآن کریم است؛ باعث تعمیق و رشد ارزش‌ها و باورهای علمی و معرفتی مخاطبان می‌شود و جهت تحلیل و نقد مستندهای علمی دری را خواهد گشود.
پی‌نوشت:
- تفاوت سوال و شبهه: سؤال معمولاً از فطرت حقیقت‌جوی انسان سرچشمه می‌گیرد و کارکرد آن فهم و شناخت است، ولی شبهه نوعی القای شک و آميختن حق و باطل بوده که با انگیزه‌‌‌های اختلاف‌‌افکنی و گمراه‌‌سازی همراه است. ر.ک: ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 13، ص 503، بیروت، دار صادر، 1414ق. سید رضی، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 81، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق. ابن فارس، أحمد، معجم مقاییس اللغة، ج 3، ص 124، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1404ق. محمدی ری شهری، محمد، گزیده میزان الحکمة، ص 291، قم، دارا لحدیث، 1383ش. «وَ احْذَرُوا الشُّبْهَة فَإِنَّهَا وُضِعَتْ لِلْفِتْنة».
- ر.ک: ناظمی، پوریا، ماهنامه‌ی شگفت‌زار، نگاهی به مستند Cosmos، شماره‌ی ۳۸.
- گلشنی، مهدی، میزگرد علمی، ماده در فلسفه و فیزیک، مجمع عالی حکمت اسلامی، 23/10/1389.
- مقاله « فیلم مستند» https://fa.wikipedia.org؛ https://blog.tolofilm.com
نظرات